LEGENDA DANAU TOBA

LEGENDA DANAU TOBA

Neng wilayah Sumatera uripa sawong petani sing sregep banget tandhang gawe. Dheweke urip dhewe tanpa batih. Saben dina dheweke tandhang gawe ggarap sawah lan golek iwak. Hal iki dipayokake dheweke kanggo ngebaki kebutuhane sadina-dina.

Nang sawijining dina petani kesebut lunga menyang kali neng cedhak omahe, dheweke nduwe pangarah nggoleki iwak kanggo lawuh dina iki. Kanthi mung berbekal siji pancing, pakan lan panggon iwak, dhewek banjur mangkat menyang kali. Sakwise sangantine neng kali, petani kesebut banjur nguncalke panjinge . Kanthi nunggu panjinge  dipangan iwak, petani kesebut ndonga,“Duh Gusti Alloh, muga-muga aku bisa oleh iwak akeh dina iki”. Sawentara wektu sakwise ndonga, pancing sing dilemparkannya mau nampak bergoyang-goyang. Dheweke cepet nggeret panjinge. Petani kesebut seneng banget, amarga iwak sing dioleh dheweke gedhe banget.

Sakwise sawentara wektu memandangi iwak pakoleh tangkepane, petani kuwi kaget banget. Jebulna iwak sing ditangkepe kuwi bisa ngomong. “tulung aku aja dipangan pak!! Benke aku urip”, bengok iwak kuwi. Tanpa akeh takon, iwak tangkepane kuwi banjur dibalekne menjero banyu meneh. Sakwise mbalekne iwak menjero banyu, petani kuwi nambah kaget, amarga dumadakan iwak kesebut ngowah dadi sawong wedok sing ayu banget.

 “Aja wedi pak, aku ora arep nglarani kowe”, tembung si iwak. “sapa kowe iki? Bukane kowe seekor iwak?, takon petani kuwi. “aku yaiku sawong putri sing dikutuk, amarga nglanggar aturan kerajan”, jawab wedok kuwi. “Terimakasih kowe wis membebaskan aku saka tumakne kuwi, lan dadi imbalannya aku gelem kok dadekne bojo”, tembung wedok kuwi. Petani kuwia setuju. Mula dadia dekne kabeh dadi bojo bojo. Ning, ana siji ujar sing wis disepakati, yaiku dekne kabeh ora oleh nyeritoke menawa asal-usul Puteri saka seekor iwak. Nek ujar kuwi dilanggar mula arep kedadean petaka dahsyat.

Sakwise sawentara suwe ing legenda danau toba diceritake dekne kabeh rabi, akhire kebahagiaan Petani lan bojone nambah, amarga bojo Petani bayen sawong bayi lanang. Anak dekne kabeh tuwuh dadi anak sing tampan banget lan kuwat, ning ana kebiyasan sing nggawe heran kabeh wong. Anak kesebut sanuli rumangsa ngelih, lan ora tau rumangsa wareg. Kabeh jatah panganan dilahapnya tanpa turah.

Nganti mubarang dina anak petani kesebut mbisa tugas saka emboke kanggo ngiringaken panganan lan wedang menyang sawah neng endi bapake lagi tandhang gawe. Ning tugase ora dikebakane. Kabeh panganan sing sakudune kanggo bapake dilahap entek, lan sakwise kuwi dheweke keturon neng siji gubug. Pak tani nunggu ketekan anake, kanthi nguwawa ngelak lan ngelih. Amarga ora kuwawa nguwawa ngelih, mula dheweke banjur mulih menyang omah. Neng tengah dalan mulih, pak tani ndeleng anake lagi turu neng gubug. Petani kesebut banjur nangekne dheweke. “Hey, tangi!, bengok petani kuwi.

Sakwise anake ketangi, petani kuwi banjur narekne panganane. “endi panganan gawe bapak?”, takon petani. “wis entek dakpangan”, jawab si anak. Kanthi nada dhuwur petani kuwi banjur nyrengeni anake. "anak ora tau diuntung ! Ora ngerti awak! Dasar anak iwak!," umpat si Petani tanpa eling wis mengucapkan tembung pantangan saka bojone.

Sakwise petani mengucapkan tembung-tembung kesebut, saknalika kuwi uga anak lan bojone ilang lenyap tanpa bekas lan jejak. Saka bekas injakan sikile, dumadakan menyemburlah banyu sing deras banget. Banyu meluap dhuwur banget lan amba dadine mbentuk siji telaga. Lan akhire mbentuk siji tlaga. Tlaga kuwi akhire dikenal kanthi jeneng Danau Toba.

LEGENDA KEONG MAS

nang jaman dhikik uripa sawong pemuda nduwe jeneng Galoran. Dheweke klebu wong sing diajeni amarga kesugihan lan kalungguhan wongtuane. Ning Galoran bangeta lumuh lan boros. Sadina-dinane gaweane mung ngentek-ngenteke banda wongtuane, malah nang wayah wong tuwane mati donya dheweke tambah kerep foya-foya. Amarga kuwi suwe kesuwen enteka banda wongtuane. Parandene ora nggawe Galoran eling uga, malah wayah dientekange dheweke karo mung nglumuh-lumuhan lan mlaku-mlaku. Mesake warga desa ndelenge. Ning ping saben ana sing nawakne pagawean marange, Galoran mung pangan lan turu wae tanpa arep nglakoke pagawean kesebut. Ning akhire galoran dijupuk saka sawong randha sugih kanggo didadekne kanca uripe. Hal iki nggawe Galoran seneng banget ; "Pucuk didemen ulam teko", mangkana pikir Galoran.

Randha kesebut nduweni sawong anak wadon sing sregep banget lan pinter nenun, jenenge Jambean. Ngono apike tenunan Jambean nganti dikenal dikabeh dusun kesebut. Ning Galoran sengit banget marang anak tirine kuwi, amarga Jambean kerep ngeloke amarga sanuli nglumuh-lumuhan.

Rasa sengit Galoran samangkana jerone, nganti tega merencanakan kanggo mateni anak tirine dhewe. Karo tajam dheweke celathu nang bojone : " Hai, Nyai, tenan wanine Jambean marangku. Wanine dheweke nyelathoni wongtua! Patutkah kuwi ?" "sabar, Kang. Jambean ora nduwe pangarah ala adhep kakang" bujuk bojone kuwi. "ngerti aku geneya dheweke nggawe kasar nangku, ben aku lunga mungkur omah iki !" mbengok dheweke meneh karo mendelik. "aja ngono kang, Jambean mung ngelingna ben kakang arep tandhang gawe" mangkana upadi sang bojo meredakan nepsune. "Ah .. Tutur kosong. Cendhake saiki kowe kudu mileh .. Aku utawa anakmu !" mangkana Galoran mengancam.

Ana legenda bahasa jawa keong mas Sedhih ati embok Jambean. Sang embok nangis awan-bengi amarga bingung atine. Ratape : " nganti ati bapakmu menyiksaku jambean. Jambean anakku, ayo mrene nak" jawabe lirih. "sedhela mak, tinggal sethithik tenunanku" jawab Jambean. "Nah buyar wis" jawabe meneh. Teras Jambean mbisakne emboke sing tengah nyedhih. "geneya emak nyedhih wae" takone karo mesake. Mula diceritokna rencana bapak Jambean sing merencanakan arep mateni Jambean. Karo sedhih Jambean banjur celathu : " wis ta mak aja nyedhih, cik-ben aku ngebaki kekarepan bapak. Sing bener akhire arep bahagia mak". "ning mung siji pesanku mak, yen aku wis dipateni bapak ajaa mayitku ditandur ning buwang wae menyang bendungan" jawabe meneh. Karo sedhih banget sang embok banjur mengangguk-angguk. Akhire Jambean banjur dipateni saka bapak tirine, lan padha panjaluk Jambean sang embok mbuwang mayite neng bendungan. Karo ajaib batang awak lan endhas Jambean ngowah dadi udang lan siput, utawa karan uga karo keong jero basa Jawane.

legenda-bahasa-jawa

Kesebuta neng desa Dadapan loro wong randha seduluran nduwe jeneng Mbok Rondo Sambega lan Mbok Rondo Sembadil. Kapindho randha kuwi urip karo melarat banget lan nduwe mata pencaharian ngumpulake kayu lan godhong talas. Mubarang dina kapindho seduluran kesebut lunga menyang cedhak bendungan kanggo nggoleki godhong talas. Banget terpana dekne kabeh ndeleng udang lan siput sing arupa kuning kemasan. "Alangkah becike udang lan siput iki" jare Mbok Rondo Sambega "deloka ebo becike werna lulange, kuning kemasan. Pengen aku bisa ngingune" bengoke meneh. "Yah becik banget, awake dhewe gawa wae udang lan keong iki mulih" sahut Mbok Rondo Sembadil. Mula dijupuke udang lan siput kesebut kanggo digawa mulih. Banjur udang lan siput kesebut dekne kabeh taruh neng jero tempayan lemah liat neng dapur. Ket dekne kabeh ngingu udang lan siput emas kesebut kuripan dekne kabeha ngowah. Paling utama saben saentek mulih tandhang gawe, didapur wis uwis dicawis lauk pauk lan omah dadi rapih banget lan resik. Mbok Rondo Sambega lan Mbok Rondo Sembadil uga rumangsa keheranan karo anane hal kesebut. Nganti nang mubarang dina dekne kabeh berencana kanggo nggoleki ngerti sapa sisigan sing nglakoke hal kesebut.

Mubarang dina dekne kabeh sabaenene lunga kanggo nggoleki kayu lan godhong talas, dekne kabeh ngethok-ethok lunga lan banjur sakwise mlaku radha adoh dekne kabeh cepet bali menyelinap menyang dapur. Saka dapur krungu suwara gemerisik, kapindho seduluran kuwi cepet mengintip lan ndeleng sawong prawan ayu metu saka tempayan lemah liat sing berisi udang lan Keong emas ingon-ingon dekne kabeh. "tentu dheweke yaiku jelmaan keong lan udang emas kuwi" bisik Mbok Rondo Sambega marang Mbok Rondo Sembadil. "yo awake dhewe tangkep sadurung menjelma bali dadi udang lan Keong emas" bisik Mbok Rondo Sembadil. Karo alon-alon dekne kabeh mlebu menyang dapur, nuli ditangkepe prawan sing lagi asik mangsak kuwi.

"Yo ceritoke cepet le, sapa sisigan kowe kuwi" desak Mbok Rondo Sambega "Bidadarikah kowe ?" jawabe meneh. "dudu mak, aku manusia biyasa sing amarga dipateni lan dibuwang saka wong tuwa aku, mula aku menjelma dadi udang lan keong" sahut Jambean lirih. "terharu krungu cerito Jambean kapindho seduluran kuwi akhire njupuk Keong emas dadi anak angkat dekne kabeh. Ket kuwi Keong emas ngewangi kapindho seduluran kesebut karo menenun. Tenunane becik banget lan apik dadine kenala tenunan terebut kekabeh negeri, lan kapindho randha seduluran kesebut dadi nambah sugih saka dina kedina.

Ngantia tenunan kesebut neng embok kutha kerajan. Sang raja enom kegeret banget karo tenunan gawen Jambean utawa Keong emas kesebut. Akhire raja ngongkonke kanggo meninjau dhewe panggawen tenunan kesebut lan lunga mungkur kerajan karo ngremeng dadi saudagar bebed. Akhire ngertia raja perihal Keong emas kesebut, lan kegeret banget saka kayon lan kesregepan Keong emas. Raja menitahkan kapindho seduluran kesebut kanggo nggawa Jambean utawa Keong emas kanggo mlebu menyang kerajan lan njambe si Keong emas kanggo didadekne permaisurine. Ebo seneng ati kapindho randha seduluran kesebut.

LEGENDA CANDI PRAMBANAN

Ing jaman biyen ana kerajaan gedhe sing jenenge Prambanan. Rakyate Prambanan iku ayem lan tentrem sing dipimpin karo Prabu Baka.

Nanging kerajaan Prambanan diserang karo kerajaan Pengging. Prabu Baka lan pasukane kalah amarga kurang persiapane. Prabu Baka lan pasukane mati amarga kena karo senjatane Bandung Bandowoso. Kerajaan Pengging lan pasukane seneng amarga isok naklukno kerajaan Prambanan.

Pada wektu Bandung Bandowoso ing kerajaan Prambanan, deweke ndelok putri sing ayu banget. Putri iku jenenge Roro Jonggrang, putri Prabu Baka. Langsung Bandung Bandowoso nglamar Roro Jonggrang.

"Roro Jonggrang, apa awakmu gelem dadi permaisuriku?" Jare Bandung Bandowoso.

Roro Jonggrang nanggepi pertanyaane Bandung Bandowoso

"Aku gelem dadi permaisurimu, tapi ana syarate."

"Apa iku syarate?" Jare Bandung Bandowoso.

"Gawekno aku 1000 candi tapi wektune sakwengi!" Jare Roro Jonggrang.

Ing bengi, Bandung Bandowoso ngumpulno anak buahe yaiku jin lan setan. Sawise ngerungokno perintahe Bandung Bandowoso, jin lan setan langsung nggarap sing diperintaake karo Bandung Bandowoso. Roro Jonggrang ndelengi pekerjaane Bandung Bandowoso. Roro Jonggrang wedi kalo Bandung Bandowoso iso nggarap permintaake dewe. Roro Jonggrang langsung ngumpulno dayang-dayange.

 Roro Jonggrang mau ngongkon dayange mbakar jerami, munikno lesung lan naburno bunga sing wangi. Jin lan setan mau wedi lan disangkakno wis esok. Jin lan setan langsung mbalek. Asline candine iku wis ana 999, tapi kurang 1.

Bandung Bandowoso mangkel nang Roro Jonggrang amarga wis mbujuk deweke. Langsung bandung Bandowoso ngesabda Roro Jonggrang dadi patung lan ngganepi 1000 candi.

LEGENDA SALATIGA

Diceritakake wonten zaman riyen, nalika Semarang anggadahi Adipati kanthi asma Pandanarang II ingkang nggadhahi isteri ingkang lakung kagungan nami Nyai Pandanarang. Piyambakipun dikenal dados Adipati ingkang jujur, ananging ugi remen dening banda dunya.

Sifat kirang sae Adipati menika kamireng dening Sunan Kalijaga, satiyang wali ingkang arif sanget saha wicaksana. Sunan Kalijaga kangungan pangangkah ngelingaken Pandanarang II kaliyan ngremeng utawi nylamur dados tukang ngarit suket. Nalika medal ing plataran Kadipaten, Adipati Pandanarang II ngenyang suketipun kanthi regi andhap sanget.

Panyade rumput punika sarujuk uga ngaturaken rumputipun wae ing kandang. Sadereng kesah, piyambakipun nyimpin arta gangsal sen ing antawis tumpukan suket aau. Arta kesebat dipunpanggihaken dening abdi dalem Pandanarang II ingkang banjur lapor kedadean menika dhateng Adipati Pandanarang II.

Kedadosan menika terus mawon kedadosan salebetipun setunggal minggu. Pandanarang II gumun kenging punapa bakul suket kesebat mboten nate nakokake wonten pundi artanipun. Nalika bakul suket punika wangsul malih, Pandanarang nangletaken asal saking bakul suket menika. Piyambakipun ugi nangletaken kenging punapa piyambakipun kados mboten mbetahaken arta. Bakul suket ingkang mboten sanes nggeh menika Sunan Kalijaga nuli njawab pitakon saking Pandanarang menawi piyambakipun mboten betah banda ndunya ingkang luwih, amargi sedayanipun mboten enten ingkang lestantun. Piyambakipun ugi sanjang menawi enten Emas ingkang sampun ditanem ing lebet plataran kadipaten.

Pandanarang lajeng duka mireng wangsulan punika. Piyambakipun rumaos saweg diece dening bakul suket punika. Nanging, kasunyatane, tembung-tembung tiyang punika leres. Enten Emas ing lebet siti kadipaten. Akhiripun, Adipati Pandanarang nyumerepi menawi tiyang punika nggeh menika Sunan Kalijaga. Adipati punika lajeng nyuwun pangapunten uga nyuwun konjuk dados murid Sunan Kalijaga. Sunan Kalijaga ngijinaken kahti syarat supados Pandanarang cucul saking katrisnan banda ndunya ingkang linuwih.

Isteri Adipati ugi kersa ndherek semahipun. Nanging, piyambakipun mboten sudi mengker banda ndunyanipun uga ngabritaken dhateng tiyang fakir. Piyambakipun ngengken semahipun budhal langkung rumiyen. Lajeng, Nyai Pandanarang ndelekake Emas ing lebet tekenipun ingkang kedamel saking pring.

Ing radin, piyambake sedaya diadang dening telung perampok ingkang badhe ngrampok Kanjeng Sunan lan Adipati, ananging Sunan Kalijaga lajeng ngendika:

“Yen siro pengen bondo, tunggunen. Sedelo maneh, bakal lewat wong wadon tuo. Cegaten. Siro kabeh bakal oleh Emas saka teken pring sing digawa piyambake”.

Lajeng mboten dangu, Nyai Pandanarang mlampah kaliyan tekenipun. Perampok banjur nyegat uga ngrampok teken saking pring menika ingkang Nyai Pandanarang cepeng.

Nyai Pandanarang mboten saget tumindak menapa-menapa kajawi nglepasake bandanipun. Nalika kepanggih kaliyan semahipun uga Sunan Kalijaga, piyambakipun nyeriosaken kedadosan wau kaliyan nangis.

 “Panjenengan mboten mirengaken pangandikan semah njenengan. Konjuk ngguru kaliyan kula, panjenengan kedah mengker banda ndunya. Dados, kedadean niki wae salah panjenengan piyambak,” ngendikan Sunan Kalijaga.

Konjuk ngeling kedadosan kesebat, Sunan Kalijaga paring nami daerah punika kaliyan nami Salah Telu amergi enten tigang tiyang ingkang numindakake kalepatan ing mriki, nggeh menika panjenengan piyambak, semah panjenengan, uga para perampok wau. Mbenjang, wonten ing mriki badhe dados kitha ingkang rame,” ngendikan Kanjeng Sunan.

LEGENDA KOTA KUDUS

Kala rumiyin, Kudus arupi dhusun alit ing wewengkon kraton Majapahit. Salah sawijining dinten, wonten pedagang saking Cina asmanipun Sun Ging. Piyambakipun ahli ukir. Kawasisanipun sampun kawentar dumugi kraton Majapahit. Kalajeng dipuntimbali dening Sang Nata Kraton Majapahit kapurih ngukir rerenggan kraton. Kasilipun ngedap-edapi. Wusananipun, Sun Ging dipunparingi panggenan kangge ngedekaken perguruan ukir ing dhusun papan panggenanipun. Ing sakmangke, papanipun kasebat Sunggingan, tegesipun papanipun kaluarga Sun Ging. Ananging , carios sanes nyebataken bilih Sunggingan menika ateges ngukir/ nglukis. Juru sungging  ateges ahli nglukis/ ngukir. Ingkang nggadhahi menika Ling Sing pedagang saking Cina.

Sunggingan saya ngrembaka ekonominipun ngantos dumugi Kraton Islam Demak Bintoro ingkang langkung caket tinimbang Kraton Majapahit. Raden Patah minangka natanipun ngutus Syekh Jafar Shodiq, ulama ageng saking Persia kanthi ancas ngislamake Sunggingan. Syekh Jafar Shodiq kairing para santri dumugi gapura kanthi ornament Hindu warisan Majapahit. Ing gapura menika, Jafar Sodiq ngajak para warga sakkupengipun kapurih ngrasuk agami Islam. Caranipun ngajak kanthi alus. Gandheng para warga ngrasuk agami Hindu, Japar Sodiq ngasta lembu gapura kasebat. Masyarakat kepincut ndhatengi awit lembu menika minangka Dewanipun. Boten dangu, saperangan warga sampun ngrasuk agami Islam, kalebet Sun Ging/ ling Sing (sakmenika jalan Kyai Telingsing). Ing wasana, Jafar Sodiq ngedekaken masjid sakcelakipun gapura ing dhusun menika. Bangunan mesjid dipunrengga kanthi rerenggan lempengan sela cemeng (batu hitam ) saking Baitul Maqdis ing Yerussalem, Palestina. Saking nami Baitulmaqdis menika nami dados name Kudus  ingkang tegesipun suci. Saya dangu mesjid kasebat kawentar kanthi nami mesjid Kudus (mesjid ingkang karengga lempengan watu Al Kuds/ watu suci).

Kanthi wontenipun mesjid Al Kuds lan ngedekaken pesantren , saya kathah masyarakat njaban kitha ingkang nggadhahi ancas ngaji lan maneka warni pedamelan saya ngrembaka (dagang, tetanen, ngukir, lsp). Dhusun Sunggingan ingkang dipunrintis dening Ling Sing dados kitha lan pusat pesantren kawentar kanthi sebatan Kudus. Syekh Jafar Sodiq misuwur kanthi sebatan Sunan Kudus. Gapura ingkang kaginakaken syiar Islam dening Jafar Sodiq pranyata dados salah satunggaling ciri khas kitha Kudus inggih menika Menara Kudus.

LEGENDA RARA MENDUT LAN PRANACITRA

Crita Rara Mendut lan Prana Citra wis misuwur ing kalangan masyarakat. Nanging, ora ana salahe yen crita kuwi dicritakake maneh, amarga pancen ora bisa dipisahake saka sejarah lan masyarakat Kabupaten Pati, Jawa Tengah.

Rara Mendut yaiku bocah wadon kang ayu pasuryane. Rara Mendut putri Ki Ragawangsa saka Desa Ragawangsa ing wilayah Kadipaten Pesantenan kala pemerintahan Adipati Jayakusuma. Rupa ayu lan budine kang luhur nggawe pencute nonoman marang dheweke. Nonoman ing tlatah kono kepengin nyunting Rara Mendut. Nanging, nalika kuwi Rara Mendut durung ngrasa siap dadi manten, mula saben ana sing nglamar ora tau ditampa.

Ing sawijining dina, Ki Ageng Jiwanala nekani omahe Ki Ageng Ragawangsa kanggo nyambung tali silaturrahmi. Amarga wis suwe ora tau kepethuk, kasebab loro-lorone padha duwe tugas ing kadipatenan. Ing acara silaturahmi kuwi, Raden Kumuda uga melu, Raden Kumuda iku putra kabanggaan Ki Ageng Jiwanala. Sabenere, silaturahmi iku salah sijining alesan kanggo buktekake ayune Rara Mendut lan kanggo nglamar Rara Mendut. Ora suwe, dianakake acara mantenan Rara Mendut kang ayu pasuryane karo Raden Kumuda kang gagah prakasa. Janji setia saurip semati diikrarke pasangan bebojoan iku.

Nanging, bungahe bebojoan iku ora suwe. Amarga ing sawijining dina Rara Mendut diculik karo nonoman loro saka Madura kang isih ponakane Patih Penjaringan. Nonoman loro kuwi jenenge Raden Kuda Panolih lan Raden Kuda Santeran, wong loro kuwi nduweni sifat kang sombong, congkak lan srakah. Dumeh isih kerabat saka penggedhe kerajaan, mula saben panjaluke kudu dituruti. Bener wae, tumindakke wong loro kuwi njengkelake wong akeh, nanging ora ana sing wani nglawan wong loro kuwi, kejaba Raden Kumuda. Supaya ora diece karo wong loro kuwi, Raden Kumuda ngoyak Raden loro kuwi karo nggawa tombak neng tangane. Wektu kuwi, Raden Ageng Ragawangsa cepet-cepet ngloprake kedadean iku lan njaluk pitulungan marang penggedhe kadipaten.

Raden Kumuda bisa ngoyak Raden Kuda Santeran lan Raden Kuda Panolih kang ndhelik ing Desa Randukuning. Kasunyatan nonoman brandhal loro kuwi kaweden lan akhire mati diunus tombake Raden kumuda. Mayate wong loro kuwi dikubur ing Desa Godi.

Katentreman uripe Rara Mendut lan Raden Kumuda jebul ora suwe amarga kudu nduweni nasib nelangsa sawise Kadipaten Pesantenan ditaklukake karo Panembahan Senopati saka Mataram. Kisahe diwiwiti saka anggepan Sultan Mataram marang tandha-tandha pembangkangan Adipati Jayakusuma sing wektu kuwi pancen saya prakasa. Satemene, Adipati Jayakusuma ora nduweni niat mbangkung dening kakuwasaane Mataram. Adipati namung sibuk bebenah lan mbangun, mulane nundha kunjungane ing Mataram. Kabeh salah paham kuwi dibuktekake karo keputusane supaya ora ngladeni serangan prajurit Mataram kang wis nyepaki wilayah Pati. Mulane ing pungkasan Adipati mrintahake kabeh kerabat kerajaan supaya bunuh dhiri bareng-bareng. Lajeng Adipati Jayakusuma dhewe kang ngadhepi Sultan Mataram,n anging akhire mati keunus tombak saktine Raja Mataram.

Pawarta kalahe Kadipaten Pesantenan tambah maneh karo tambahe kewajiban nyerahake bandha rampasan, klebu nonoman sing dibutuhake pihak Mataram. Rara Mendut uga malang nasibe, amarga klebu nonoman kang kudu diboyong ning Mataram lan tekan ing tanggane Tumenggung Wiraguna. Sawise weruh rencana Tumenggung Wiraguna kang arep ndadekake Rara Mendhut bojone, Rara Mendhut milih mati katimbang kudu nuruti kakerapane Tumenggung Wiraguna. Temtu Tumenggung Wiraguna ngrasa susah arep ngawini Rara Mendut. Nanging Tumenggung Wiraguna ora kentekan akal, dheweke meksa Rara Mendut supaya mbayar pajak sing gedhe supaya Rara Mendut ora bisa mbayar. Nanging Rara Mendut mesti bisa mbayar, amarga dheweke dodol rokok ing njaba genteng tumenggungan.

Ing sawijine dina, Rara Mendut ngerti yen ana nonoman ganteng kang lagi ngedu pitik jago ing ngarepe Tumenggung Wiraguna. Nonoman kuwi sebenere Raden Kumuda sing wis ganti jeneng dadi Pranacitra sing diangkat dadi punggawa tumenggungan sing nduweni tugas ngurusi jaran-jarane sang tumenggung. Tugas kuwi dilakoni Pranacitra kanthi siap-siap ninggalake tumenggungan karo Rara Mendut.

Ing sak tengahing wengi, Pranacitra lan Rara Mendut pancen bisa mlayu saka tumenggungan. Nanging, wong loro kuwi diburu para prajurit tumenggungan lan ditangkap maneh, diadhepake Tumenggung Wiraguna.

“Nyeraha Rara Mendut, kasebab mustahil anggonmu mlayu saka tlatah kene,” omongane Tumenggung Wiraguna.

“Aku ora bakal nyerah, senadyan aku kudu mati ing tangan paduka. Rasa tresna sing wis ana ing atiku kanggo kakang Pranacitra ora bakal musnah tekan kapan wae”, wangsulane Rara Mendut.

Temtu wae wangsulan kuwi nambah panase ati sang tumenggung sing ngrasa dilecehake. Saking panase, Tumenggung Wiraguna ngunusake kerise lan langsung nusuk ing dadane Pranacitra sing posisine ora bakal nglawan. Getih seger mancur saka dadane Pranacitra sing ngglethak neng pangkone Rara Mendut.

Jebul matine Pranacitra kuwi ora bisa ngubah kemantepan atine Rara Mendut marang Pranacitra. Rara Mendut ora nyerah marang Tumenggung Wiraguna.

Akhire, Rara Mendut ngrebut kerise Tumenggung Wiraguna, banjur ngunusake neng dhadhane dheweke, kadadean kuwi ndadak banget, Tumenggung Wiraguna namung bisa pasrah amarga rumangsa mateni Rara Mendut.

Nganti saiki, crita sing ngenesake kuwi isih dadi simbul crita katresnan kang abadi. Rara Mendut dadi panutan kang apik, amarga tetep setia marang bojone nganti mati.

LEGENDA BLEDUG KUWU

Nalika Jawa isih kabagi-bagi dadi kali gedhe kang bakale diarani kali Lusi,ing sisih lor diarani pauceti artine yaiku pulau sing asri. Ing sisih kidul diarani Yawa Dwipa,nduweni arti yaiku pulo loro sing pemerintahane dadi siji. Panggonan loro mau ditekani suku-suku hindhu kang manggon ing Yawadwipa kang urip ing kraton Kelet sing dipimpin Panangkarutawa Prabu Dewoto Cengkar. Masyarakate diarani Keling amarga wong-wong padha nganggo anting-anting ing kuping, gelang ing tangan, irung, lan gulu. Amarga Prabu Dewata Cengkar seneng mangan daging manungsa mula akeh masyarakat Kelins singpadha pindah ing Kalingga.

Sawijining dina ing negara Kalingga ana piyantun 3 kang kaombang-ambing ing laut,piyantun 3 iku mau jenenge Ajisaka, Duro lan Sembodo. Amarga dianggap asing mula piyantun 3 iku didhawuhi dening Sri Maha Datu Sima Dewi Kalingga lan diwenehi ukuman yaiku Ajisaka dadi abdi ing kraton dene Duro karo Sembada dadi abdi ing kapatihan. Amarga piyantun 3 iku mau agamane Islam mula piyantun 3 iku diusir saka Kalingga amarga dikuwatirake bisa ngasut wong-wong Kalingga padha pindhah Islam lan ninggalke Hindhu. Carane yaiku piyantun 3 iku mau difitnah,sawijing dina utusane raja Kalingga ndokokake barang ing ngempere omahe Ajisaka,banjur digawa mlebu Ajisaka. Saka kadadeyan iku Ajisaka karo Dura lan Sembodo diukum kang ditali ing kali gedhe amarga wis wani-wanine njupuk barang sing dudu duwekke.

Ing dukuh Kamulyan ana Mbok Randha Cangkek kang nduweni anak wadon jenenge Wuyung Wulan, nalika iku Mbok Rondho ditekani utusan saka Medang Kamulyan kang njaluk upeti nanging Mbok Randha ora bisa mbayar amarga ora duwe duwit banjur gantine Wuyung Wulan dadi nduwekke Dewata Cengkar. Saking bingunge Mbok Randha banjur lungaarep bunuh diri nyebur ing kali gedhe. Nalika tekan kali Mbok Randha nemokake piyantun 3 iku banjur ditulungi, rumangsa utang budi Ajisaka banjur ngepek Mbok Randha dadi bojone. Sawijining dina Mbok Randha ngaku yen dhewekke isih nuweni anak wadon ing omah, ing Medang Kamulyan Wuyung Wulan sing ditinggal ibune saben dina nangis wae kang dikancani pitik jagone yaiku Grenteng arane.

Nalika Ajisaka, Mbok Randha, Dura lan Sembodo tumekan ing omahe, Wuyung Wulan isih nangis nganti ora ngerti yen ana tamu ing ngarep omahe. Amarga ora tega weruh Wuyung Wulan kaya ngana banjur ditulungi lan dibopong dening Ajisaka. Sanalika Wuyung Wulan kaget, ana priya gantheng nulungi dhewekke. Wuyung Wulan kang tanpa busasa rumangsa isin amarga korat manine tumetes ngenani murate Wuyung Wulan. Grenteng uga ndang gage nothol urat mani iku kang dikira jagung. Ora suwe Pakuojo Nayoko utusane Dewata Cengkar kang nduweni niat njaluk upeti tumeka ing omahe Mbok Randha, sanalika geger karo Sembodo banjur perang tanding. Sawise iku Ajisaka gelem ngganteni Wuyung Wulan dadi tumbal kanggo Dewata Cengkar. Sadurunge dipangan dening Dewata Cengkar, Ajisaka nduweni kekarepan yaiku njaluk lemah kang ombone saukuran karo serbane. Dewata Cengkar nyanggupi kekarepane Ajisaka banjur serban dijereng lan nalika Dewata Cengkar ora waspada Ajisaka nancepake keris ing gulune. Sanalika gulu karo sirahe Dewata Cangkar pisah dadi loro lan diguwang ing Segara Kidul. Saka iku Dewata Cengkar njalma dadi Jin Bajul Putih.

Sawise Dewata Cengkar mati, Medang Kamulyan ora nduweni raja banjur Ajisaka diangkat dadi raja dene Wuyung Wulan diangkat dadi permaesurine. Gelem ora gelem Mbok Randha kudu nampa iku kabeh senajan dhewekke uga uwis ngandhut jabang bayi. Mbok Randha ora kepingin anakke urip mula wetenge diremes-remes supayane anakke matinanging anakke ora mati banjur lair kanthi awak kang cacat kaya ula. Ajisaka krasa isin nduweni anak kang cacat kaya mangkana kang mlakune ngosel-osel ing lemah kaya ula. Ajisaka banjur semedi njaluk petunjuk dening Sabg Hyang Widhi, saka semedi iku Ajisaka oleh pepadhang supayane anakke diruwat nglakoni tapa brata ing Oro-oro Ombo kanthi dikawal pamong 9 yaiku Roro Dukun, Roro Beser, Roro Denok, Roro Penganten, Roro Jangkung, Roro Pekik, Jaka Tuwa, Jaka Bledug kanthi diiringi 7 kebo ireng. Sadurunge budhal menyang Oro-oro Ombo anakke diwenehi jeneng Jaka Linglung. Sawise tumekan ing Oro-oro Ombo, Jaka Linglung didhawuhi pasa ora kena mangan apa-apa ananging saben dina Senin Wage mangane pitik panggang lan dina Jum'at Legi mangane jenang cethil.

Ing Medang Kamulyan, Wuyung Wulan lagi ngandhut nanging Ajisaka katon sungkawa (sedih) mikirake nasibe Jaka Linglung. Nalika iku utusane Jin Bajul Putih yaiku Titi Mungil lan Tepenggreges tumeka ing Medang Kamulyan, nduweni niat arep njaluk tumbal yaiku getihe wong-wong Medang Kamulyankang cacahe 100 wong. Yen ora diwenehi mula dadi gantine Ajisaka karo Wuyung Wulan dadi tumbal kanggo Jin Bajul Putih,Ajisaka nesu banjur nundhung minggat jin loro mau.

Sabubare iku Medang Kamulyan kena pageblug saka jin-jin kang sengaja njarah getihe wong-wong Medang Kamulyan, Ajisaka bingung banjur semedi njaluk petunjuk marang Sang Hyang Widhi. Saka semedine iku kang bisa ngilangke pageblug-pageblug iku mau yaiku Jaka Linglung. Ajisaka ngutus Duro lan Sembada dhateng Oro-oro Ombo supaya Jaka Linglung sowan ing kedaton, maksute yaiku ngutus Jaka Linglung mateni Jin Bajul Putih kanggo katentremane wong-wong Medang Kamulyan. Jaka Linglung karo pamonge budhal tumuju ing kraton banjur ngaturaken sembah sujud ing ngarepe Ajisaka, karo nangis Ajisaka medhar sabda ngutus Jaka Linglung nanging Jaka Linglung kanthi ikhlas nglaksanakake dhawuhe bapake. Jaka Linglung nyuwun pangestu banjur budhal tumuju ing Segara Kidul, sawise tumeka ing Segara Kidul Jaka Linglung banjur sowan ing kratone Kanjeng Ratu Kidul saha nyuwu petunjuk. Saka petunjuk-petunjuk Kanjeng Ratu, Jaka Linglung bisa mateni Bajul Putih. Nalika iku Bajul Putih nduweni jimat Gineng Suket Grinting warnane Wulung panggonane ing njero elak-elakan lambene, supayane Bajul Putih gelem mbukak lambene Jaka Linglung njoget-njoget lucu. Nalika Bajul Putih ngguyu lan ora waspada Jaka Linglung njupuk Ajian Gineng Suket Grinting lan mateni Bajul Putih.

Supayane ora konangan para jin liyane, Jka Linglung diutus supaya metu njero lemah kanthi ngetotake cahyo putih. Yen durung tumekan ing Oro-oro Ombo Jaka Linglung ora oleh metu saka njero lemah amarga iku salah sijine ruwatan supaya Jaka Linglung bisa kaya manungsa normal liyane. Saka ruwatan iku ana sawijining larangan kang ora oleh dilanggar dening Jaka Linglung yaiku ora kena noleh mburi. Durung nganti rampung anggone nglakoni ruwatan iku Jaka Linglung kang kesel banjur njebol saka njero lemah. Anjebole Jaka Linglung iku sing diarani Bledug Kuwu amarga ana suwara-suwara dug…dug…dug…kaya bedug lan ngetokake unthuk (gelembung) sing panas lan asin, yen Kuwune iku merga anjebole Jaka Linglung ing desa Kuwu. Jaka Linglung mikir kanapa lelakone iku ora rampung-rampung banjur dhewekke noleh mburi amarga penasaran karo larangane Kanjeng Ratu. Sanalika Jaka Linglung kaget amarga Kanjeng Ratu Kidul ana ing mburine kang melu ngetutake lelakone Jaka Linglung. Amarga kuciwa karo tumindake Jaka Linglung sing ora manut miturut dhawuhe Kanjeng Ratu Kidul sanalika Jaka Linglung disabda yen nasibe dhewekke ora bisa dirubah maneh. Jaka Linglung nangis banjur mulih ing Medang Kamulyan.

Ing Medang Kamulyan, Wuyung Wulan kang wis nglairke ankke kanthi sehat tanpa cacat nggawe Ajisaka katon bungah ananging isih nduweni penggalih mikirake Jaka Linglung kepiye nasibe yen ngertani adhine lair normal tanpa cacat kaya dhewekke. Nalika Jka Linglung tumekan ing Medang Kamulyan, dhewekke banjur sujud ing ngarepe Ajisaka. Ajisaka rada bingung amarga anakke katon ora seneng wis nindakake ugas kanthi asil kang apik. Jaka Linglung menehake Ajian Gineng Suket Grinting Wulung kanggo tandha yen dhewekke berhasil mateni Bajul Putih. Suket iku banjur disimpen ing Medang Kamulyan kanggo jaga-jaga mbok manawa ana jin-jin kang ora trima yen Bajul Putih mati lan nuntut balas. Tumakan saiki wong-wong Medang Kamulyan ing Grobogan isih percaya yen suket Grinting Wulung iku bisa nolak balak, mula wong Medang Kamulyan padha njupuk suket iku yen ana keluargane sing lara.

Jaka Linglung kuciwa lan ora pingin urip suwe-suwe maneh amarga isin nduweni fisik kang cacat kaya ngana, Ajisaka ora tegel yen ngingeti anakke kaya ngana banjur budhal tumuju ing Segara Kiduk kanggo takon marang Kanjeng Ratu Kidul kanapa ruwatane Jaka Linglung ora ana kasile .

Sawise diterangake denng Kanjeng Ratu, ananging Kanjeng Ratu kepingin yen Jaka Linglung dadi senopati ing segara Kidul sawise Bajul Putih mati. Ajisaka banjur njaluk ngapura lan pamitan mulih ing Medang Kamulyan. Tumakan ing Medang Kamulyan Ajisaka ndawuh Jaka Linglung semedi ing Oro-oro Lencong lan oleh mangan apa wae kang tumempel ing lambene. Sasuwene ditinggal Jaka Linglung Medang Kamulyan diserang musuh lan dikuwasai saka kerajaan liyane dene Jaka Linglung nembe tapa ing gunung. Iku dadi pungkasane lelakone Jaka Linglung.

LEGENDA RAWA PENING

Desa Banarawa lagi nganakake pesta desa. Wong-wong ing desa iku padha masak kanggo nyiyapake pesta. Kabeh padha njupuk bagian, ora ana kang keri. Wong-wong padha nyiyapake ubarampe pesta kang minangka wujud rasa syukur marang Gusti kang Akarya Jagad. Ing tengah-tengahing padha nyambut karya mau, ana bocah kang ala rupane, pesing lan amis gandane.

Mangerti kahanan kang kaya mangkono, wong-wong padha ora seneng, amarga manut kapitayane masyarakat, bocah ala iki bakal nekakake sial, ora oleh berkah anggone pesta. Kagawa rasa ora seneng mau, mula bocah ala rupane ditundhung kanthi kasar. Bocah mau bisane mung nangis, karo mlaku sempoyongan amarga wis pirang-pirang dina ora mangan, bocah ala rupa mau lunga lan ngadoh saka wong-wong mau. Kanthi ati kang lara lan nabet jroning ati amarga tansah digawe kasar, dihina, bocah ala rupa mau mlaku menyang kampung tanpa arah lan tujuan. Anggone mlaku ora krasa tekan papan panggonan arupa gubugan kang sepi kahanane lan adoh saka masyarakat. Gubug mau mung dienggoni wong tuwa wedok kang wis dadi randha.

Ing gubug mau bocah kang elek rupane dirumat (dipelihara) dening Mbok Randha. Dheweke diwenehi pangan  kanthi lawuh apa anane. Sawise mangan, bocah ala mau crita marang simbah randha yen dheweke iku Baru Klinthing utawa Jaka Bandhung utawa Jaka Pening. Simbah mau tresna banget marang Baru Klinthing, malah urip bebarengan sawetara dina. Bareng wis rumangsa wis rumangsa cukup dibantu dening simbah, Baru Klinting nerusake mlaku lan marani wong-wong kampung kang wis nglarakake atine. Sadurunge lunga , Baru Klinthing weling marang simbah yen mengko ana prastawa gedhe simbah supaya numpak lesung. Ing batin, simbah bingung karo welinge Baru Klinthing mau, nanging simbah tetep urmat lan ngeling- eling piweling kasebut.

Lakune Baru Klinthing linambaran ati kang goreh lan nggawa sada lanang. Lakune wis tekan kampung kang dituju. Wong-wong padha ngusir marang Baru Klinthing. Nanging Baru Klinthing ora gelem lunga, malah nantang marang wong-wong kampung lan ngetokake sada lanang. Sada lanang kasebut banjur  ditancepake ing lemah. Wong-wong dikandani supaya njabut sada mau, yen bisa njabut sada mau arep diwenehi bebana dening Baru Klinthing. Krungu tembunge Baru klinthing kang kaya mengkana, Wong-wong pada nyoba njabut sada mau. Saka sing awake cilik   tekan wong sing awake gedhe ora ana kang bisa njabut. Pungkasaning, sada mau saged dinjabut kaliyan Baru Klinthing lan muncrat banyu.

Muncrate banyu sansaya gedhe. Wong-wong padha bingung lan padha golek papan panggonan kang luwih dhuwur. Omah, kewan, wit-witan, raja brana, lan wong-wong mau ora ana tilase, kabeh wong pada sirna amarga piwalese saka tumindhake dewe. Kampung kang mirip rawa mau, diarani Rawa Pening.

Rawa pening saiki panggonan plancongan ing Kabupaten Semarang, Jawa Tengah. Rawa iku ambane kurang luwih 2.670 hektar lan mapan ana ing Kecamatan Ambarawa, Bawen, Tungtang, lan Banyu Biru. Rawa iki mapan ana ing ereng-ereng gunung Merbabu, Temoloyo, lan Ungaran.

LEGENDA TANGKUBAN PERAHU

Dicaritakake nak Raja Sungging Perbangkara lunga berburu. Ning tengah hutan sang Raja buang pipis sing ditadahi ono ing godhong caring. Ono babi hutan jenenge Wayung sing isih topo pengen dadi manungsa ngombe banyu pipis iku, Wayung sing meteng lan nglahirke bayi ayu. Bayi iku digawa neng keratin karo bapake lan diparingi jeneng Dayang Sumbi alias Rarasati.

Akeh Raja sing pengen minang, naming rak ono sing ditampa.

Akhire kathah raja ingkan saling perang. Dayang Sumbi banjur ngasingke awake dhewe ono ing bukit dikancani asu lanang, jenenge Tumang. Nembe asik nenun, torak sing dienggo nenun kain tiba ing ngisor. Dayang Sumbi merga ngrasa males, ngucap tanpa dipikir dawa, deweke ngucap barang sapa iso mbalikke torak sing tibo mau, nak wong lanang bakal dijadike bojone. Tumang mbalikke torak lan diparingke marang Dayang Sumbi. Dayang Sumbi akhire nglahirke putra sing diparingi jeneng Sangkuriang.

Pas Sangkuriang berburu ono ing hutan, Tumang dikongkon ngoyak babi wadon Wayung. Marga Tumang ora manut banjur dipateni dening Sangkuriang. Atine Tumang diparingke marang Dayang Sumbi, banjur dimasak lan dipangan. Sakwise Dayang Sumbi ngerti nak sing dipangan iku atine si Tomang, Dayang Sumbi dadi murka lan ngepruk sirahe Sangkuriang karo sendok sing digawe seko tempurung kelapa nganti gawe bekas lecet.

Sangkuriang banjur lunga ngembara muteri dunia. Saksuwine mlampah menyang wetan akhire tekan daerah kulon meneh lan ora sadar wes balik ono ing panggonane Dayang Sumbi, panggone ibune. Sangkuriang orak ngenali nak putri ayu sing ditemoni iku Dayang Sumbi – ibune dewe. Merga padha rak ngertine banjur kedadean padha saling tresna. Ora sengaja Dayang Sumbi ngerti nak Sangkuriang iku putrane dewe, merga anane tandha lecet ing sirahe Sangkuriang. Nanging Sangkuriang rak gelem terimo lan ngeyel njaluk rabi karo Dayang Sumbi. Banjur Dayang Sumbi nyuwun marang Sangkuriang supadhos digawekke perahu lan tlogo kanggo mbendung kali Citarum , diparingi wektu sewengi. Sangkuriang nyanggupi.

Banjur digawe perahu seko wit sing tukul ono ing wetan, tunggul/pokok wit iku malih dadi gunung Ukit Tanggul. Rantinge dikumpulke ono ing kulon lan dadi Gunung Burangrang. Dibantu karo guriang , bendungan iku wes meh dadi. Tapi Dayang Sumbi nyuwun marang Sang Hyang Tunggal supadhos maksude Sangkuriang iku rak kedadean. Dayang Sumbi banjur nyebarke irisan boeh raring (kain putih tenunane), pas iku srengenge metu saka wetan. Sangkuriang jadi wedhi, ing angkara murka bendungan sing ono ng Sanghyang Tikoro dijebol, sumpelan aliran kali Citarum dibalangke marang wetan lan dados awujud Funung Manglayang. Banyu Talogo Bandung akhire asat meneh. Prahu sing digawe karo susah payah iku dipancal menyang lor lan malih wujud dados Gunung Tangkuban Prahu.

Sangkuriang trus ngoyak DAYANG Sumbi sing mendadak ngilang ono ing Gunung Putri lan malih wujud jadi kembang jaksi. Sangkuriang dhewe sakbare tekan ono ing panggonan sing diarani Ujung berung akhire banjur ngilang marang alam ghaib (ngahiyang)

LEGENDA WATU NANGIS

Ing siji bukit sing adoh saka desa, ing daerah Kali uripa randha kere lan anak prawane.

Anak prawan randha kuwi ayu banget. ning demen, dheweke nduweni prilaku sing banget alane. prawan kuwi banget panglumuh, ora tau ngrewangi emboke nglakoke pagawean-pagawean omah. kerjane mung macak saben dina.

Kajaba panglumuh, anak prawan kuwi sikape alem pisan. samubarang panjalukane kudu dimeloni. ping saben dheweke njaluk samubarang marang emboke kudu dikabulake, tanpa merdulike kaanan emboke sing kere, saben dina kudu kerjo nggoleki sak emplok sega.

Nang mubarang dina anak prawan kuwi diajak emboke mudhun menyang desa kanggo mblanja. panggon pasar desa kuwi banget adoh, dadine dekne kabeh kudu mlaku sing cukup gawe kesel. anak prawan kuwi mlaku melenggang karo menganggo sing apik lan macak, ben wong ning dalan sing ndelenge mengko kepencut karo ayune. Sementara emboke mlaku diburi karo nggawa keranjang karo klambi dekil banget. amarga dekne kabeh urip ning panggon pelosok, ora sawonga meruhi menawa kapindho wadon sing mlaku kuwi yaiku embok lan anak.

Pas dekne kabeh anyak mleboni desa, wong-wong desa nyawang dekne kabeh. dekne kabeh ngono kahyun-hyun ndeleng kayon anak prawan kuwi, paling utama para pemuda desa sing ora puas-puase nyawang rai prawan kuwi. ning pas ndeleng wong sing mlaku ning mburi prawan kuwi, tenan kontras kaananne. Hal kuwi nggawe wong pitakon-takon.

Neng antara wong sing ndelenge kuwi, sawong pemuda nyedhaki lan pitakon marang prawan kuwi, "Hai, prawan ayu. apa sing mlaku diburi kuwi embokmu ?"

ning, apa jawaban anak prawan kuwi ?

"dudu," tuturane karo angkuh. "dheweke yaiku baturku !"

kapindho embok lan anak kuwi banjur neruske dalan. ora sepira adoh, nyedhaki meneh sawong pemuda lan pitakon marang anak prawan kuwi.

"Hai, legi. apa sing mlaku diburimu kuwi embokmu ?"

"dudu, dudu," jawab prawan kuwi karo mendongakkan endhase. " dheweke yaiku budakk!"

ngonoa saben prawan kuwi ketemu karo seseorang disepanjang dalan sing narekne perihal emboke, sanuli jawabane kuwi. emboke dilakokekne dadi batur utawa budaknya.

Nang ngugane krungu jawaban putrine sing durhaka nek ditakon wong, si embok isih bisa nguwawa awak. ning sakwise ping mbalen dirungune jawabane padha lan sing banget nglarakne ati, akhire si embok sing malang kuwi ora bisa nguwawa awak. si embok dongo.

"Ya Tuhan, hamba ora kuwat nguwawa hinaan iki. anak kandung hamba ngono tegane nglakoke awak hamba samangkana rupa. ya, Tuhan hukuma anak durhaka iki ! hukuma dheweke...."

dhuwur kekuwasan Tuhan sing mupu Esa, alon-alon awak prawan durhaka kuwi ngowah dadi watu. owah-owahan kuwi dianyak saka sikil. pas owah-owahan kuwi wis tekan separo awak, anak prawan kuwi nangis njaluk apura marang emboke.

" Oh, Ibu..ibu.. ngapurone aku, apuranana kedurhakaan anakmu iki. Ibu...Ibu...ngapurone anakmu iki .." anak prawan kuwi terus mratap lan nangis njaluk marang emboke. ning, kabehe wis paling alon. kabeh awak prawan kuwi akhire ngowah dadi watu. pisana dadi watu, ning wong bisa ndeleng menawa kapindho matane isih mbebekake eluh, kaya lagi nangis. sarehdene kuwi, watu sing asale saka prawan sing mbisa tumakne emboke kuwi karan " watu nangis ".

LEGENDA BANYUWANGI

Ing jaman riyen wonten tlatah Jawa Timur gesang Raja  lan Permaisuri ingkang sami-sami tresna. Kados pundikemawon permaisuri menika ugi anggadahi paras engkang ayu lan gemati dening keluargi. Gejaba menika piyambake ugi setiya sanget dening garwanipun.

Wonten sawijining dinten, Raja  nduwe pangangkah kesah datheng ngalas konjuk berburu menjangan utawi sangsam. Raja  banjur bidhal kanti rencangi para pengawale.

Saksampune dangu wonten ngalas, Raja  banjur kondur datheng kraton. Permaisuri bungah sanget nalika ningali Raja  kondur.

Permaisuri caos pirsa dateng Raja menawi sakjroning Raja kesah wonten tami saking keraton sanes. Nanging nalikaning Raja  badhe memoni tamu punika, dumadakan Raja  mireng menawi tamu kesebat akrab sanget dening Permaisuri. Kedadean menika anggawe Raja  duka uga cemburu lan nuduh Permaisuri sampun selingkuh kaliyan tamu punika. Permaisuri mitadosaken Raja  menawi punika mboten leres.

Nanging Raja  tetap mboten percaya marang Permaisuri. Sinambi nangis banjir eluh Permaisuri criyos: “Rama, kula kersa mbuktikaken menawi kula mboten salah, Kula badhe nyemplung wonten kali wingking keraton, menawi mangke toya kali punika mambu busuk, nandake tuduhan Rama dateng kula menika leres. Nanging, menawi toya kali punika wangi, nandake tuduhan dening kula mboten leres, “wilujeng tilar Rama”. Sakwise kedadean kesebat, kali panggen tilaripun Permaisuri punika dipunsukani nami “BANYUWANGI”.

LEGENDA NYI RORO KIDUL

Ana sawijining wektu nalikane Kerajaan Pajajaran kanti Raja Prabu Siliwangi anduweni cerita kang mbungahake marang sekabehe wae kang pada sinau bab sejarah Prabu Siliwangi. Raja ana ing tlatah Pajajaran iku ora mung nduweni permaisuri ananging ugo nduweni selir kanti cacah 7 wanita kang ayu.

Singkat cerita Prabu Siliwangi anduweni keturunan saka permaisuri kang awujud bocah wadon kanthi jeneng Putri Lara Kadita kang tegese wong wadon kang ayu (wanita yang cantik jelita).

Sawise Putri Kadita nambah umur lan katon bocah wadon kang ayu soho welas asih marang sepodho-podho banjur para selir ngroso iri lan wedhi yen piyambake pada kasisihna saka welasane Prabu Siliwangi. Para selir kang cacah pitu mau pada rerembugan kanggo anggawe ciloko permaisuri lan putrine yoiku Putri Lara Kadita.

Putri Lara Kadita lan ibune digawe santet saka para permaisuri Prabu Siliwangi kanthi wujud loro kulit ana ing sekabeh awak lan rai. Ana ing pengaruh sihir para selir ugo Prabu Siliwangi akhire ngusir Putri Lara Kadita lan Ibune saka keraton Kerajaan Pajajaran mergo kuwatir yen penyakit Lara Kadita lan Ibune dadi nyebar lan nular ana ing tlatah keraton.

Ana ing kahanan iki, Putri Lara Kadita lan ibu tindak tanpa ana tujuan kang jelas. Diceritakake permaisuri tilar donya ana ing pengembaraan, sawentara Putri Lara Kadita nglanjutake lakune menyang sisih kidul nganti teka menyang gunung ing pinggir segoro. Amarga kesel banget, Putri Lara Kadita ngaso lan keuron ana ing gunung pinggiran segoro.

Wektu tilem piyambakipun ngimpi ketemu karo "Wong suci" sing maringi pitutur supaya putri ngresiki awake dening nyemplung menyang segara kanggo njaluk marasake awake saka penyakit, ugo mulihake rupa ayune, saha kanggo nduweni kekuatan ampuh kanggo males wong kang anggawa uripe dheweke sengsara kaya mengkono.

Nalika tangi, tanpa mangu Putri Lara Kadita Langsung ambyur menyang tengah segoro kanti ombak kang gedhe, lan nglelebke nganti dhasar saka Segoro Kidul. Ngimpi dadi kasunyatan. Saliyane mbalek maneh fisik ayune, Putri Lara Kadita uga diwenehi kakuwasan adikodrati lan pati. Nanging, putri kudu tetep mbaureksa ana Segoro Kidul. Wiwit iku banjur diarani minangka Nyi Roro Kidul dumugi nganti tumeka saiki.

LEGENDA JAKA TARUB

Ing satunggaling dusun, wonten kaluargi ingkang naminipun mbok randa kaliyan putra kakungipun. Putra kakungipun ingkang sampun ngancik dewasa lan naminipun inggih menika Jaka Tarub. Padamelan saben dinten inggih menika madosi ron pisang utawi ron jati kangge dipun sade wonten peken ing saklebetipun kitha kudus. Ron menika dipunlintakaken kaliyan uwos kaliyan sarem kangge ulamipun saben dinten. Tindakanipun wonten peken ngantos pinten-pinten minggu saking tebihing kitha. Pedamelan sanesipun Jaka Tarub menika mbebedak wonten wana kangge ulamipun.

Wontan ing satunggaling dinten ing kaluargi menika boten gadhah ulam kangge dhaharipun saben dinten lajeng Jaka Tarub matur kaliyan biyung kangge kesah wonten wana kangge mbebedak. Kados adatipun menawi mbebedak bidalipun bada’ subuh supados konduripun boten surup. Ananging boten ngertos menapa menika sampun dangu amargi boten angsal punapa-punapa, menika Jaka Tarub nembe apes, sampun sonten sampun dangu lampahipun Jaka Tarub boten manggih.

Satunggal punapa kemawon sato kewan. Namung Jaka Tarub menika boten putus asa piyambakipun taksih nglajengaken lampahipun ingkang tebih sanget wonten ing jeronipun wana. Ananging ngantos dalu JakaTarub taksih boten angsal punapa-punapa. Saking sayakipun Jaka Tarub kepengin sumene ngantos sare saestu, amargi lampahipun menika tebih sanget lajeng Jaka Tarub sare ing sakjeronipun wana. Piyambakipun kaget amargi kepireng suanten gumujuning tiyang-tiyang estri sami gumujengan. Amargi pengin ngertos suanten menika punapa lan saking pundi sejatosipun pramila Jaka Tarub madosi suanten menika. Piyambakipun menika boten percaya kalioyang ingkang Jaka Tarub mersani ing dalu menika Jaka Tarub kaget amargi ing tengahing wana wonten suanten widodari-widodari ingkang sami gumujengan sinambi siram lelangin ing sendang.

Jaka Tarub nyaketi panggenan widodari menika ingkang nembe siram kala wau amargi dalu punika kaleresipun wulan purnama. Sanalika Jaka Tarub gadhah pamanggih pengin garwa satunggal pramila piyambakipun mundut rasukan satunggal lan dipunsinggitaken. Wonten satunggal widodari ingkang kicalan rasukan dipun tilar rencangipun sami widodari. Widodari menika duka lan nuwun lajeng widodari menika dipun caketi Jaka Tarub lan dipun reh-reh lajeng dipunbeta wangsul lan kagarwa dening Jaka Tarub, widodari menika gadhah nami Nawang Wulan.

Wonten ing satunggaling dinten Nawang Wulan sampun kagungan putrid saking Jaka Tarub ingkang naminipun Nawang Sih, amargi rasukan kathah ingkang reged pramila Nawang Wulan nyuwun JakaTarub kangge nenggani Nawang Sih kaliyan adangipun kanthi manthi-manthi, lan Jaka Tarub boten angsal mbukak kekep. Saktindakipun Nawang Wulan wonten lepen Jaka Tarub malah kepengin ngertos isinipun kekep, menika punapa Jaka Tarub kaget menapa amargi ingkang dipun adang garwanipun naming satunggal kantun kemawon. Saking kedadosan punika kaseteripun Nawang Wulan dados widodari ical lan adangipun satunggal las dados satunggal bugak ical. Pramila mulai nutu pari adangipun uwos dados limrahipun tiyang gesang wonten brebayan amargi pantunipun telas kantun rentengan wonten lumbung.

Ing satunggaling dinten Nawang Wulan nglengkep gelaran klasa kados pundi kegetipun manah Nawang Wulan mersani rasukan widodari wonten ing ngandapipun klasa, piyambakipun kaget amargi piyambakipun duka dumateng garwanipun amargi sampun dipun apusi. Nawang Wulan menika mutusaken kangge minggah kayangan malih lajeng ngagem rasukan. Sakderengipun minggah ing kayangan Nawang Wulan pesen kaliyan Nawang Sih yen kepureh kangen mersani mbulan amargi ing tengahing bulan wonten bayangipun Nawang Wulan. Anaging sak sampunipun dugi kayangan Nawang Wulan boten dipun tampi malih dados widodari amargi sampun kecampuran kaliyan manungsa. Nawang Wulan menika lingsem lan boten purun jelma malih dados manungsa, amargi rekaos gesangipun pramila Nawang Wulan nglalu wonten segara kidul wonten segara kidul lan dados Ratu Kidul ingkang gadhah naminipun Nyi Roro Kidul.

LEGENDA SITU BEGENDIT

Ing jaman riyen gesang satiyang randha ingkang sugih, kanthi asma Nyai Bagendit. piyambakipun tilar ing setunggal dhusun daerah Jawi kilen. Nyai Bagendit nggadhahi banda ingkang berlimpah ruah. Ananging piyambake pelit sanget uga tamak. Piyambakipun ugi sombong sanget dening wong kere.

Saktunggaling dinten Nyai Bagendit ngawontenaken wilujengan amargi bandanipun minggah kathah. Nalika wilujengan punika kawiwitan, dughi satiyang pengemis. kawontenan pengemis punika mrihatinke sanget. Awakipun kurus sanget uga rasukanipun compang-camping mboten karuan.

“tulung Nyai, paring kula sekedhik maeman,”pengemis punika nyuwun dateng Nyi Bagendit. Ningali pengemis sepuh ingkang reged uga compang-camping mlebet datheng griyanipun,Nyai Bagendit duka uga ngusir pengemis saking griyanipun.

 “Pengemis reged ora ngerti isen, lungo kowe saka omahku,” getak Nyai Bagendit.

kaliyan sedhih pengemis punika banjur kesah.

(Selanjutnya Cerita bahasa jawa legenda) Wonten esok dintenipun masyarakat dipunribetaken kaliyan muncule biting ingkang nancep ing radin (mergi) dhusun.

Sedaya tiyang ngupados njebol biting ingkang nancep punika. Anangig, mboten enten ingkang saget.

Pengemis sepuh ingkang nedha tedha ing Nyai Bagendit muncul malih. Kanthi gelis piyambakipun saged njebol biting punika. Saknalika medal pancuran toya ingkang banter sanget saking tipak biting kang nancep kui mau.

Soyo dangu toya punika soyo banter lan amba. Amargi ajrih kebanjiran, penduduk dhusun punika ngungsi ing wilayah sanes kang langkung nduwur. Nyai Bagendit ingkang kikir uga tamak mboten kersa ninggal griyanipun. Piyambakipun tresna sanget marang bandanipun. Pungkasane, piyambake klelep sareng kaliyan banda-banda ne. Saking kedadean menika banjur tlaga kang wonten daerah setempat pun arani situ menika diparingi nami Situ Bagendit.

LEGENDA GUNUNG MERAPI

Ing jaman dhikik, pulau Jawa durung akeh daerah sing dihuni manungsa. Akehan wilayahe yaiku alas gung liwang-liwung sing dihuni saka para lelembut lan kewan liar. Kaanan pulau Jawa ing wayah kuwi miring, sehingga ngawatirke makluk kang urip ana pulau Jawa. Namung ana setitik panggonan kang bisa dihuni saka sekelompok manusia sing urip kanthi nggerombol lan dhemen ngalih-alih amarga keganasan alam lan mungsuh.

Para penghuni pulau Jawa iki ora ngelingi yen lemah sing dekne kabeh panggoni kuwi sabenere miring, dadine ana kekuwatiran arep longsor lan angslep ana segara kidul. Sing meruhi kaanan iki yaiku para dewa neng kayangan sing peaduli kelangsungan urip para penghuni pulau Jawa wayah kuwi. Para dewa neng kayangan akhire sepakat kanggo nggawe supaya pulau Jawa ora miring, dadine para penghunine bisa kembang biak lan tambah maju peradabane.

Rasa wedhi sing pada dirasakake mesti wae ora bisa disingkiri meneh. Ora mung menungsa sing keweden ning para penghuni liyane klebu binatang uga mlayu amerga saking wedhine.

Para dewa banjur ngrembug meneh kanggo nentoke pengimbang kang bakal diselehna neng tengah pulau kuwi. Para dewa mutusake bakal nggunakne gunung Jamurdwipa sing terkenal banget kanggo makhluk-makhluk gaib lan dhuwur banget. Para dewa banjur njaluk ijin marang penghuni gunung Jamurdwipa supaya cepet ngalih saka panggonan kui, amarga gunung sing dekne kabeh panggoni arep dialihake menyang tengah-tengah pulau Jawa.

Saka lokasi kang wis ditentoke sakjroning rembugkan, jebulna dihuni  menungsa loro sing lagi tandhang gawe neng tengah alas gung liwang-liwung. Wong loro kuwi tenyata empu sing lagi nggawe keris. Para dewa banjur ngongkon Dewa Panyarikan lan Batara Naradha sekalian para prajurit kanggo ngandhani marang wong kuwi ben cepet ngalih amarga panggone arep didokokake gunung Jamurdwipa.

Para utusan dewa kuwi mau pada gumun ndeleng empu sing pada lagi nggawe keris tanpa alat. Empu kuwi lagi nyampur werno-erno bahan logam lan amung nganggo tangan kosong dekne kabeh nggunake epek-epek lan driji kanggo mbetuk lan ngukir campuran logam kuwi nganti atos.

Pagawean empu nang wayah kuwi mesti wae ora bisa disela amarga merloake konsantrasi dhuwur kanggo ngolah logam kuwi. Para utusan dewa banjur nunggu, lelehan wesi kuwi banjur digebug-gebug lan diurut-urut para empu kuwi mung kanthi tangan. Lan sing luwih nggumunake meneh lelehan logam kuwi katon abang murup dadi mawa ning tangan para empu kuwi ora kobong sethithika wae.

Pagawean empu kuwi sabenere durung rampung nanging amarga ana dawuh penting, mula gaweane dindhegke sawentara lan memoni dawuh saka kayangan kesebut. Empu kesebut banjur ngenalake piyambake sing sijine nduwe jeneng Mpu Permadi, sing sijine meneh nduwe jeneng Mpu Rama. Sakwise padha ngenalake piyambake lan wawan pangandikan, akhire Batara Naradha lan Dewa Panyarikan ngaturke kekarepane.

Batara Naradha ngaturke kekarepane, yaiku nyaranke supaya para empu mau cepet pindah saka lokasi kuwi amarga arep didelehi gunung gedhe sing bakal digunakne kanggo nyeimbangke pulau Jawa sing lagi miring. Batara Naradha nggamblangna babagkan kedadeane gempa lan kaanan pulau Jawa sing ngawatirke banget lan ngarepke supaya Empu kuwi gelem ngerti lan nuruti kekarepane tanpa ana alangan. Ora lali Dewa Panyarikan ugo nggamblangna pentinge pagawean kuwi kanggo keterasan urip para penghuni pulau Jawa.

Mpu Permadi lan Mpu Rama bingung lan padha delengan. Katon saka raine kaya ora gelem nuruti kekarepan para dewa amerga para empu kuwi nduweni kepentingan panggawean sing durung rampun mau. Lan jebulna loro empu kuwi ora gelem nek kudu ngalih panggonan, sakwentara pagawean nggawe kerise lagi wae dimulai lan kudu dirampungke ana lokasi kuwi. Para Empu kuwi ngaturke yen panggawen kerise kuwi mau ora rampung  kanthi sempurna maka bakal nekakake lelakon kanggo manungsa, mula dekne kabeh njaluk kudu nunggu nganti gaweane rampung.

Para utusan Dewa nduwe pemikiran yen penggawean iki yaiku perkara sing bersifat penting, dadine menawa kudu nggunakne peperangan bakal  dilakoni dheweke. Para utusan Dewa kuwi ora leren-leren njelaske menawa tugas sing digawa iku kanggo keterasan urip umat neng pulau Jawa. Ning para Empu kuwi uga tetep nang kekarepane, nek pangerjan keris kuwi ora sempurna uga arep nekakake lelakon kanggo manungsa.

Amerga ora ana pihak sing gelem ngalah kahanane tambah dadi ora karuwan. Merga alasan sing penting banget, mula para utusan Dewa banjur nggunakne peperangan kanthi ngerahke kabeh prajurit pengawale kanggo nyerang empu kuwi. Ananging mergo kasekten saka para Empu mau mula kabeh prajurit bisa dikalahake kanthi entheng.

Saiki kari ana papat yaiki utusan Dewa lan 2 empu, dekne kabeh adhep-adhepan lan kedadeana duel siji mungsuh siji. Duel iki katon imbang antara siji lan sijine nganti gawe panggonan sekitare pada bosah-baseh, akeh watu pada mambur lan ajur dadi awu, wit gedhe-gedhe ambruk lan keluk utawa kebul mumbul.

Batara guru banjur menehi titah marang Dewa Bayu kanggo menehi pelajaran marang Mpu Rama lan Mpu Permadi. Dewa Bayu dikongkon supaya cepet ngalihake gunung Jamurdwipa kanthi di damu. Batara guru ora praduli karo kaslametan empu kuwi amarga wis ngelehke para dewa lan mbahayake kaslametan umat manungsa.

Dewa Bayu banjur mangkat menyang segara kidul. Kanthi kasaktene, Dewa Bayu banjur ndamu  gunung kuwi.  Damuan Dewa Bayu sing kaya angin topan gawe gunung Jamurdwipa mabur nganti tekan langit banjur tiba pas neng panggonan empu kesebut. Mpu Rama lan Mpu Permadi sing ana ing panggon kuwi melu ketindih gunung Jamurdwipa nganti mati saknalika. Banjur roh para empu kesebut ora bisa katampa neng suwargo lan dadi panunggu gunung kuwi.

Senajan Mpu Rama lan Mpu Permadi sing sakti kuwi wis mati ketindihan gunung, nanging kasektene ora luntur. Bakal keris sing isih proses mau isih murup lan ora bisa dipateni kajaba saka empu sing wis mati kesebut malah keris kui mau terus-terusan murup lan dadi kawah ana ing tengah gunung Jamurdwipa. Amerga awale panggonan gunung iki yaiku kawujud api utawa geni mula para dewa ngganti jeneng gunung Jamurdwipa kanthi jelukan Gunung Merapi.